Öyle bir yer düşünün ki bu devirde hala ilkel kabile hayatı yaşanıyor. Üstelik sadece tek bir köy, küçük bir alanda değil Etiyopya’nın güneybatısında Kenya sınırına kadar, Omo Nehri’nin geçtiği, 4068 metrekare alanı ile çok geniş bir coğrafyadan, Omo Vadisi’nden bahsediyorum. Omo Vadisi, 80’den fazla kabilenin kendilerine özgü kültürlerini yaşatmaya devam ettikleri, dünyanın en ilginç yerlerinden biri, zamanın durduğu yer.
Omo Vadisi’ne Nasıl Gidilir?
Omo Vadisi’ne gitmek, kabileleri yerinde görmek gezginler için cazibesini her geçen gün artırıyor. Pek çok uluslararası veya yerel tur şirketi Omo Vadisi’ne turlar düzenliyor. Bölge koruma alanı ve Unesco Dünya Kültür Mirası listesinde yer alıyor, pek çok ulusal parkı da bünyesinde bulunduruyor. Omo Vadisi sadece kabileleri görmek için değil, yemyeşil vadiler, içinde hipopotamlar ve pek çok canlı türünün yaşadığı göller, verimli ovalar ve Omo Nehri’ni görmek için de gidilmesi görülmesi gereken bir yer.
Omo Vadisi’ne gitmek için ilk durak Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa. Turlar başkentten uçak veya 4×4 araçlar ile Omo Vadisi’ne en yakın büyük şehir olan Arba Minch’e hareket ediyor. 7-8 günden başlayan turlar 16 güne kadar uzayabiliyor. Coğrafya zorlu, mesafeler uzun, bu nedenle bir günü tek bir kabileyi görmek için bir yerden başka bir yere gitmek için yolda geçirebiliyorsunuz. Jinka ve Turmi Köyleri kabileleri görmek için gezginlerin konakladığı köyler. Genelde bu köylerde kalıp kabilelerin yaşadıkları yerlere 4×4 araçlar ile ulaşım sağlanıyor. Omo Vadisi’ne, turlara katılmadan bireysel olarak da gidebilir, köylere giden minibüsler ile ulaşım sağlayabilirsiniz ancak bunu yapmak isterseniz zaman sınırınızın olmaması lazım çünkü minibüslerin ne zaman kalkacağı, yolun ne kadar süreceği belirsiz.
Omo Vadisi’ne Gitmeden Önce Bilmeniz Gerekenler
Omo Vadisi’nde kabileleri ziyaret edecekseniz bilmeniz gereken birşey daha var: Her bir fotoğraf başına fotoğrafını çektiğiniz kişiye para ödemeniz gerekiyor. Bazı kabileler bu işi kurumsallaştırmış, köye girişte köyün reisine toptan bir ödeme yapıyor ve herkesin fotoğrafını sınırsız çekebiliyorsunuz. Yolda aracınızın önüne atlayan çocuklar para almak için çeşitli şovlar yaparken, vücutlarını rengarenk boyamış kadınlar elinizi kolunuzu çekiştirerek sizi biraz korkutabilir, tüm bunlara hazırlıklı olun.
Benim Etiyopya’ya yaptığım seyahatte 8 Günlük Omo Vadisi Gezisi notlarıma da göz atmanızı öneririm.
Omo Vadisi’nin En Meşhur Kabileleri
Vücut boyaları, rengarenk takıları, doğal malzemelerden inşa edilmiş yaşam alanları, binlerce yıllık kültürlerinden gelen gelenekleri ile alışık olduğumuz modern yaşamdan çok farklı hayatlar süren Omo Vadisi kabilelerinin en ünlülerini ve en meşhur ritüellerini aktarmaya çalışacağım.
Omo Vadisi’nde 80’den fazla kabile yaşıyor ve her kabilenin kendine özgü kıyafet, kültür ve gelenekleri var. Bu kabilenin en ünlüleri; Dorzeler, Konsolar, Hamerlar, Dasaniler, Bannalar, Ariler ve Mursiler. Şimdi sırasıyla bu kabileleri tanıyalım.
Dorze Kabilesi
Arba Minch Kasabası’na gelmeden, sadece 17 kilometre mesafede tepelere tırmanarak ulaşabileceğiniz Dorze Köyü’nde yaşayan Dorze Kabilesi ağaç yapraklarından yaptıkları file benzeyen evleri ile meşhur. Köye gittiğinizde dev bir file benzeyen yüksek kubbeli evlerini ziyaret edebilir, yerel içkilerinin, ekmek ve ballarının tadına bakabilir, kendi elleriyle yaptıkları dokuma kumaşlardan yapılmış hediyelik eşyalardan alabilirsiniz. Dorze bu bölgedeki en eli yüzü düzgün köy diyebilirim, hatta burada konaklayabileceğiniz Lodge tarzı oteller var.
Konso Kabilesi
Konso Kabilesi, sarp, taşlık ve dik tepelerde yaşayan bir kabile. Bereketli topraklarda yaşamaları nedeniyle Omo Vadisi’nin en zengin kabilesi Konsolar’dır. Konso kabilesi renkli kumaşlar ve pileli etekleriyle bilinirler. Bu kabile bulunduğu coğrafyaya uyum sağlayabilmek için tarım alanlarını ve hatta köyün kendisini teraslayarak dik yamaçları kullanıma uygun hale getirmişler. Bu teraslama sistemi Unesco Kültür Mirasları arasında bulunuyor. Komün evleri, törenler için kullanılan meydan, köy evleri, terasları ve mezar taşı yerine kullandıkları ve Wasa adını verdikleri totemler Konso Köyü’nde görülecekler arasında. Konso Müzesi’nde çeşit çeşit Wasa örnekleri ve köyün diğer kültür varlıklarını da görebilirsiniz.
Hamer Kabilesi
Omo Vadisi’nin en kalabalık kabilesi Mago Ulusal Parkı sınırları içinde yaşayan Hamerler. Alduba Köyü Hamer Kabilesi’nin yaşadığı bölgeye yakın köylerden biri. Omo Vadisi’ni gezerken köy pazarları mutlaka görülmesi gereken yerlerin başında geliyor. Tek tek ziyaret edemeyeceğiniz köylerden gelen kabileler pazarlarda kendi ürettiklerini satmak ve ihtiyaçlarını almak için bir araya geliyor. Hamer Kabilesi üyelerini kızıl toprak ile saçlarına yaptıkları rastalardan ayırabilirsiniz. Kabilenin erkekleri ise renkli boncuklardan yaptıkları vücut takıları ile hemen dikkat çekiyor. Hamer Kabilesi’ni eşsiz kılan gelenekleri ise “Boğadan Atlama Töreni”. Tören, evlilik öncesi damadın gücünü kanıtlamak için yapılıyor. Evlenecek olan erkek boğaların üstünden atlamadan önce köyün kadınları şarkılar ve danslarla damadı yüreklendiriyor. Ancak bu törenin bu dans kısmı biraz tüyler ürpertici çünkü kadınlar kendilerini kırbaçlatıyor. Bu törene her zaman denk gelme şansınız maalesef yok, köyde bir düğün olması gerek.
Dasani Kabilesi
Dasani Kabilesi’ne ulaşabilmek için Omo Nehri’ni aşmanız gerekiyor. 760 kilometre uzunluğundaki Omo Nehri’ni ağaç kabuklarından yapılmış geleneksel bir bot ile geçerek Dasaniler’in yaşadığı yere ulaşabilirsiniz. Dasaniler Kenya’dan göç etmiş, zaten Kenya sınırına çok yakın bir bölgede yaşıyorlar, saçlarına bağladıkları kuru bitkiler ve Masailere benzeyen renkli kıyafetleri ile en çok fotoğrafı çekilen kabilelerden biri.
Banna Kabilesi
Banna Kabilesi’ni Keyafa Pazarı’nda görebilirsiniz. Hamerler’e benzerlik gösteren Banna Kabilesi’nin evli ve bekar kadınlarını saçından ayrılabilirsiniz. Bekar kızların saçları erkeklerinki ile aynı oluyormuş. Banna kızları 15-19 yaşları arasında istedikleri erkekle birlikte olabiliyormuş. Böylece evlilik için tecrübe kazandıklarına inanıyorlar. Erkekler birden fazla kadınla evlenebiliyor. Kadınlar evlenmeden önce hamile kalırsa doğan çocuk kötü şans sayıldığı için öldürülüyormuş ve bunu çok normal buluyorlar. Yeni doğmuş bir bebeğin 6 aydan itibaren dişleri alttan çıkmaya başlıyorsa bu da kötü şans sayıldığı için bebeği öldürülme nedeni. Kulağa çok korkunç geliyor değil mi?
Ari Kabilesi
Ari Köyü, diğer kabile yaşantılarını gördükten sonra modern köy hayatına çok daha fazla benziyor. Kabile üyeleri modern kıyafetler ve diğer köylerdekilere göre çok daha bizim anladığımız anlamda evlerde yaşıyorlar. Ari Köyü’nde yerel bira yapımını görebilir, köy evlerinden birinde Teff unundan yapılan geleneksel Injera ekmeği yaparken köylü kadınlara yardım edebilirsiniz.
Mursi Kabilesi
Omo Vadisi’nin meşhur kabilelerinden biri de Mursiler. Kabile, Jinka şehrine yakın olan Mago Ulusal Parkı sınırları içinde yaşıyor. Mursiler, Mago Ulusal Parkı’nda aslan, fil, zürafa gibi vahş hayvanlarla birlikte yaşıyor, tarım ve hayvancılık ile geçiniyorlar.
Mursi Kabilesi kadınları dudaklarına taktıkları tabaklarla ünlüler. Bu tabakları “güzel görünmek” için takıyorlar. Tabağı olmayan kadınla hiçbir erkek evlenmek istemiyormuş, bu nedenle bütün kadınların dudaklarında tabak oturtmak için bir kesik var. Kil veya tahtadan yapılan tabak ne kadar büyükse başlık parası da o kadar yüksek oluyormuş. Tabağı sürekli takmıyorlar tabii, tören zamanları ve özel günlerde takıyorlar. Fotoğraf çekmeyi sevenler için en ilginç kabile tabii ki kadınların dudaklarındaki tabaklar nedeniyle Mursi Kabilesi. Kadınların saçlarına taktıkları çiçekler, tohumlar, hatta turistlerden kalan gazoz kapakları, vücutlarına sürdükleri vücut boyaları ve renkli takıları ile bu dünyadan olduklarına inanmak oldukça zor.
Omo Vadisi, her biri birbirinden ilginç geleneklere sahip pek çok kabileye ev sahipliği yapıyor. Kabileler modern hayatı benimsemeden ve kültürleri değişmeden mutlaka görülmesi gereken bir bölge Omo.
Bu yazının düzenlenmiş versiyonu Skyroad Dergisi Ocak 2022 sayısında yayınlanmıştır.