Frigya; Eskişehir, Afyonkarahisar, Kütahya ve Ankara illerinin belli bölümlerini kapsayan çok büyük bir coğrafya. Yürüyüş yolları, Frig eserleri, vadileri, kaleleri, tapınakları, efsaneleri ve hikayeleri ile Anadolu’nun en etkileyici medeniyetlerinden biri. Frigya çok geniş bir coğrafyaya yayılmış olduğundan parçalara bölerek gezmek en ideali. Bu yazımda Eskişehir ili sınırları içinde yer alan ve Yazılıkaya Vadisi veya Midas Vadisi olarak anılan Eskişehir Frigya rotası ile ilgili detaylı bilgileri bulacaksınız, keyifli okumalar!
Diğer Frigya rotaları için Frigya gezilecek yerler yazıma da mutlaka göz atın.
Eskişehir Frigya Rotası – Yazılıkaya Vadisi Nerede?
Frigya farklı illeri kapsayan oldukça geniş bir alana yayılmış bir medeniyet. Eskişehir, Afyonkarahisar, Kütahya ve Ankara il sınırları içinde Frig Vadileri olarak anılan pek çok vadide Frig kalıntılarına rastlamak mümkün. Bu yazıda Eskişehir’in Han ilçesi sınırları içinde bulunan Yazılıkaya Vadisi’ne dair detayları bulacaksınız.
Yazılıkaya Vadisi, Eskişehir ile Afyonkarahisar arasında, bereketli ovaların, irili ufaklı tepelerin, volkanik kayaç yapılarının arasında kalan bir noktada yer alıyor. Vadi, Eskişehir’in Han ilçesi Yazılıkaya Köyü sınırları içinde.
- Yazılıkaya Vadisi Eskişehir merkeze 71 km mesafede,
- Yazılıkaya Vadisi Afyonkarahisar merkeze 63 km mesafede,
- Yazılıkaya Vadisi Kütahya merkeze 93 km mesafede,
- Yazılıkaya Vadisi Ankara’ya 230 km mesafede,
- Yazılıkaya Vadisi İstanbul’a 372 km mesafede yer alıyor.
Yazılıkaya Anıtı’nın da bulunduğu Yazılıkaya Vadisi’nin Google Haritalar uygulaması üzerindeki konumu için tıklayın.
Eskişehir Frigya Rotasına Nasıl Gidilir?
Frigya ziyaretinin en zorlu tarafı maalesef toplu taşıma ile ulaşımın biraz zor olması. Özel aracınız ile gitmek istediğinizde Yazılıkaya Anıtı’nı işaretlediğinizde yolunuzu bulabilirsiniz. Ancak toplu taşıma ile gitmek isterseniz Eskişehir otogarından Han ilçesine giden minibüslere binmeniz, Han’dan sonra da ise ancak otostop ile vadiye ulaşabilirsiniz. Vadide görülecek yerler için mutlaka bir araç ihtiyacınız olacaktır.
Kendi aracınız yoksa; İstanbul, Ankara gibi illerden tren veya otobüs ile Eskişehir veya Afyonkarahisar merkeze geldikten sonra geldiğiniz merkezden araç kiralayarak bölgeyi gezmek en mantıklı olan yöntem.
Eskişehir Frigya rotası özelinde güzel bir haber vereyim. 2022 sonbahar aylarında Eskişehir merkezden (muhtemelen Odunpazarı’ndan) direk Yazılıkaya Anıtı’na gelebileceğiniz otobüs servisleri başlayacak. Son durum için Eskişehir Belediyesi’nin internet sitesinden duyuruları takip edebilirsiniz.
Yazılıkaya Vadisi’ni görmek için; özel aracınız ile İstanbul’dan Antalya veya Fethiye yönüne tatile giderken Eskişehir üzerinden Yazılıkaya Vadisi’ni ziyaret ederek rotanızı güzelleştirebilir, bu gizemli, efsanevi coğrafyayı tatil rotanızın sürprizi haline getirebilirsiniz.
Eskişehir Frigya Rotasında Gezilecek Yerler
Bazı yerler var ki defalarca gitmekten bıkmıyorum, sıkılmıyorum. Frigya, özellikle de Yazılıkaya bu rotalardan biri. Yazılıkaya Vadisi’ne dördüncü ziyaretimden sonra bu yazıyı hazırlıyorum. Artık bu konuda söz sahibi olduğumu söyleyebiliriz bence. Eskişehir Frigya rotasının Yazılıkaya Vadisi bölümünde gezilecek görülecek yerleri aşağıda tek tek anlatmaya çalıştım. Gidip göremediklerimi de listenin sonuna öneri olarak ekledim.
Frigler için; Ankara’nın Polatlı ilçesinde bulunan Gordion politik merkez yani başkent; Midas şehri ise krallığın dini merkezi idi. Bu nedenledir ki bölgede çok sayıda tapınak ve savunmadan çok gözlem amaçlı irili ufaklı kaleler bulunuyor.
Yazılıkaya Ören Yeri – Midas Şehri
Eskişehir’in Han ilçesine bağlı Yazılıkaya Köyü sınırları içinde bulunan, Midas Şehri’nin ve Yazılıkaya Anıtı’nın içinde bulunduğu Yazılıkaya Ören Yeri’nin girişi şimdilik ücretsiz. Yazılıkaya gibi değerli kültür miraslarının ücretli olması taraftarıyım, maalesef bizim insanımız ücretsiz olunca kıymetini bilmiyor. Hem ücretli olursa ören yerinin korunması için bütçe sağlanır belki. Şu an ören yerinin koruyuculuğunu, rehberlerliğini, gelen turistlere yol göstericiliğini köy muhtarı yapıyor. Çok tatlı ve ilgili biri sağolsun, ancak bu işin daha profesyonel yapılması gerekiyor.
Yazılıkaya Ören Yeri Unesco Dünya Kültür Mirası geçici listesinde bulunuyor. Umarım en kısa zamanda listeye kalıcı olarak girer çünkü fazlası ile hak ediyor.
Yazılıkaya Ören Yeri sınırları içinde olan yerleri tek tek anlatmaya çalışacağım;
Yazılıkaya Midas Anıtı
Friglerin, Frigya’nın sembolü olan muhteşem bir anıt Yazılıkaya Midas Anıtı. Anadolu’da bulunan en büyük yekpare anıt olmasının yanısıra Friglerden günümüzü kalmış en önemli eserlerden biri. Üzerinde yer alan geometrik desenler tipik Frig sanatı örnekleri. Anıtın üzerinde yer alan meander (menderes) motifi Friglerin simgesi olarak kullanılıyor.
Bu anıt sadece özel günlerde yılda sadece birkaç kez kullanılıyormuş. Tören zamanlarından anıtın alt ortasında yer alan nişin içine bir Kibele heykeli yerleştirildiği biliniyor. Kibele heykeli örneğinin Ankara’da yer alan Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde görebilirsiniz. Bu muhteşem güzellik ve büyüklükteki anıtı görenler bu nişin başka bir boyuta geçilebileceğine dair bir kapı olduğunu da düşünüyor. Buradan sağlam bir Netflix dizisi çıkar gibi…
Anıtın asıl adı Midas Anıtı olmasına rağmen üzerindeki yazılar nedeniyle yerel halk anıta Yazılıkaya adını vermiş. Friglerden bugüne çok az yazılı kaynak kaldığından dilleri hala çözülebilmiş değil. Anıtın alınlığında yer alan yazılarda bazı kelimeler okunabilmiş olsa da yazının tamamı çözülememiş.
Midas Şehri – Kırkgöz Kayalıkları
Yazılıkaya Anıtı’nın hemen karşısında üzerinde bir sürü gözü olan kocaman bir kaya kütlesi göreceksiniz, o kayalıkların adı Kırkgöz Kayalıkları. Bu kayalıklar Helenistik, Roma ve Doğu Roma dönemlerinde çok katlı kaya yerleşimi, kilise ve mezar olarak kullanılmış. Kayalıkların içinde mekanlar arası geçişler için kullanılan kayalara oyulmuş merdivenler bulunuyor.
Bölgenin kayaç yapısı tüf olduğundan oymak ve kazmak kolay, bu nedenle bunun gibi büyük kaya kütleleri kale, yerleşim yeri veya ibadet yeri olarak kullanılmasına dair pek çok örnek var.
Kırkgöz Kayalıkları’ndan Yazılıkaya Anıtı’na doğru bakarsanız yukarıda insan yüzünün yandan silüetini göreceksiniz.
Yazılıkaya Anıtı’ndan Kırkgöz Kayalıkları’na doğru baktığınızda ise ortada bir kurt başı göreceksiniz. Gitmişken bulmaya çalışmak eğlenceli oluyor.
Yazılıkaya Anıtı ve Kırkgöz Kayalıkları’nı görünce görülecek şeyler bitti sanıp geri dönmeyin sakın. Midas Şehri’nin yukarı şehrinin bulunduğu Yazılıkaya Platosu’nun üstüne çıkmak için; Yazılıkaya Anıtı’nı arkanıza alarak patikayı takip edin. Patika platonun üstünden tam bir daire çizerek sizi yeniden anıtın olduğu yere getirecek.
Midas Şehri – Piramit Kaya ve Kaya Mezarları
Yukarı şehir sağınıza aldığınızda patikayı takip ederek Midas Şehri’nden kalanları görmeye başlayacaksınız. Patika üstündeki ilk durak Piramit Kaya. Tepesi piramit şeklinde kesilmiş olduğundan bu ad verilmiş. Piramit çatılı kayanın İçinde bir kaya mezarı bulunuyor.
Kayalık alana dikkatli baktığınızda başka kaya mezarları da göreceksiniz. Yukarıda fotoğrafını gördüğünüz kaya mezarının içine girilebiliyor.
Midas Şehri – Tören Yolu ve Hitit-Frig Kaya Kabartmaları
Patikada biraz daha ilerlediğinizde teker izleri bulunan bir yol görecekseniz. Midas Şehri’nin girişine gelmiş bulunuyorsunuz. Bu yol, özellikle dini törenlerin yapıldığı tören yolu.
Tören Yolu boyunca yol kenarındaki kayalıklara oyulmuş figürler bulunuyor. Bu figürlerden en ilginç olanı Hitit Askeri işlemeli olan kabartma. Bu kabartma sayesinde şehrin Hititler döneminde de kullanıldığını böylece anlamış oluyoruz.
Midas Şehri – Yazıtlı Sunak / İkiz İdollü Sunak
Tören yolunun sonunda biri küçük biri daha büyük iki sunak yer alıyor. Yukarıda fotoğrafını gördüğümüz sunak (altar) ikiz idollü ve üç basamaklı yapısı ile Frig sunaklarının en güzellerinden biri. Üzerinde bulunan yazılar nedeniyle yazıtlı sunak veya halk arasında kaya tahtı olarak biliniyor.
Midas Şehri – Midas Kalesi / Yukarı Şehir
Sunakların olduğu bölüme geldiğimizde artık yukarı şehirdesiniz. Buradan Yazılıkaya Vadisi’nin muhteşem manzarasını izleyebilir, etraftaki kayaları çeşitli nesnelere benzetebilir veya sadece sessizliğin tadını çıkarabilirsiniz. Şehrin Frigler döneminde kale surları olduğu, buranın Midas Kalesi olduğu tahmin ediliyor.
Midas Şehri – Su Sarnıçları
Yukarı şehirden ahşap merdivenleri takip ederek artık yeniden aşağıya inmeye başlayabiliriz. İniş sırasında iki büyük sarnıç yolunuzu kesecek. Bu sarnıçlar hem su biriktirmek hem de erzak saklamak için kullanılıyormuş. Sarnıçlardan birinden girip diğerinden çıkabiliyorsunuz, içerisi biraz karanlık olsa da geçilebilir durumda.
Dönüş yolunca bir sarnıç daha göreceksiniz (3.fotoğraf). O da su depolamak için kullanılan ve dik merdivenleri ile çok etkileyici bir sarnıç.
Midas Şehri – Bitmemiş Anıt
Yazılıkaya Anıtı’nın bir benzeri daha Midas Şehri’nde yapılmaya başlanmış ancak Kimmer saldırıları nedeniyle şehir düşmüş ve anıt tamamlanamamış. Özellikle anıtın üstünde yer alan koç başı net olarak görülebilen muhteşem işçiliği ile yüzlerce yıl sonra dahi göz kamaştırıyor.
Bitmemiş Anıt ile birlikte Midas Şehri’ni tamamlamış oluyoruz. Sıra çevredeki diğer Frig kalıntılarını keşfetmeye geliyor.
Çukurca Köyü – Gerdekkaya Mezar Anıtı – Kızlar Manastırı
Frigya’nın en popüler noktalarından biri de Çukurca Köyü’nde bulunan Gerdekkaya Mezar Anıtı.Büyük bir kaya kütlesine oyulmuş olan mezar üçgen alınlığı, 2 sütunun taşıdığı tapınak cephesi ile tipik bir Helenistik mimari örneği. Hellenistik Çağ’da yapıldığı anlaşılan (MÖ 3-1 yüzyıl) mezar, Roma döneminde bazı ekleme ve düzenlemeler ile günümüzdeki haline ulaşmış. İki ayrı kapıdan girilen iki mezar odasına sahip yapı, bir dönem manastır olarak kullanılması nedeniyle Kızlar Manastırı diye anılıyor.
Çukurca Köyü – Doğanlı Kale
Yazılıkaya Vadisi’nde bulunan gözlem kalelerinden biri olan Doğanlı Kale, Çukurca Köyü yakınında bulunuyor. Uzaktan bakıldığında bir doğan başına benzetilmesi nedeniyle Doğanlı Kale adını alan kale kayaya oyulmuş yedi ayrı kattan oluşuyor. Ön cephesindeki tırnak görüntüsü eskiden kayanın etrafını dolaşan ahşap bir merdiven olduğunu gösteriyor. Mezar, şapel, depo, sarnıç gibi bölümleri bulunan kalenin ilk katına merdiven ile ulaşılabiliyor.
Küçük Yazılıkaya – Areyastis Anıtı – Hasanbey Kayası
Sıra geldi bol isimli bir anıta… Çatalkaya ile Yazılıkaya köyleri arasında bulunan Küçük Yazılıkaya ana yoldan 130 metre kadar içeride, bir tepenin yamacında bulunuyor. 5.50 m yüksekliğinde, 4.20 m genişliğinde olan anıt üzerinde en fazla yazı bulunan anıt olması nedeniyle önem taşımaktadır.
Kümbet Köyü – Frig Tapınakları
Yazılıkaya Köyü’nden batıya doğru 16 km devam ettiğinizde Kümbet Köyü’ne ulaşacaksınız. Kümbet Köyü’nün tepesine çıktığınızda ilk karşınıza çıkan kaya oluşumunun içine oyulmuş Frig Tapınakları ile karşılacaksınız. Friglerde 3 çeşit tapınak bulunuyor; Fasat, niş ve altar. Fasat duvara işlenmiş olanlar, niş kayaya oyularak yapılmış olanlar, altar ise merdiven şeklinde yapılan sunaklar. Kümbet tapınımlarında altar ve niş şeklinde yapılmış tapınakları göreceksiniz.
Kümbet Köyü – Tilki Kayalıkları
Frig tapınım alanın üstüne kurulduğu kayalıklara Tilki Kayalıkları adı verilmiş. Bu kayaların üstünden Kümbet Vadisi’nin harika bir manzarasını görebilirsiniz.
Kümbet Köyü – Aslanlı Mabet & Solon’un Mezarı
Köy evlerine bitişik durumda bulunan anıt mezarın ilk yapılışı Frig dönemi olsa da daha sonra Roma Dönemi’nde de kullanıldığı anlaşılıyor. Anıtın alınlığında karşıklıklı duran dişi ve erkek aslan figürleri, onların üstündeki kartal ve ortalarında bulunan miğfer kabartması nedeniyle buranın bir askere ait mezar olduğu tahmin ediliyor. Mezarda bulunan “Solon” yazısı nedeniyle Solon’un Mezarı olarak biliniyor.
Kümbet Köyü – Himmet Baba Kümbeti
Selçuklu geleneğinde olan kümbet yapıları, o dönemin anıt mezarları veya türbeleridir. Kesme taşlardan yapılmış olan kümbetin yapımında Doğu Roma dönemine ait parçaların kullanıldığı görülüyor. Himmet Baba adında bir şahıs için yapılmış olan kümbet, bulunduğu köye de adını vermiş.
Yapıldak Köyü – Asar Kale
Bölgede gözlem amaçlı kullanılan pek çok kaleden biri olan Asar Kale, Kümbet Köyü’ne 3 km mesafede bulunuyor. Dağ yollarına hakim, kayalık bir tepe üzerine kurulmuş olan kale yine kayalar oyularak yapılmış. Merdivenlerle çıkılan gözlem kulesi bugün hala çevreyi gözlemek için harika bir nokta.
Bölgede çok sayıda gözlem ve koruma amaçlı kullanılan kale bulunuyor. Benim uzaktan gördüğüm ancak ziyaret etmeye zaman bulamadığım, Yazılıkaya Vadisi’ni korumak için kurulmuş olan kaleler; Kocabaş Kale, Pişmiş Kale, Gökgöz Kale ve Akpara Kale. Vaktiniz olursa siz de rotanıza ekleyebilirsiniz.
Eskişehir Frigya Rotasında Gezilecek Yerler Listesi
- Midas Şehri – Yazılıkaya Anıtı
- Midas Şehri – Kırkgöz Kayalıkları
- Midas Şehri – Piramit Kaya & Kaya Mezarları
- Midas Şehri – Hitit-Frig Kaya Kabartmaları
- Midas Şehri – Tören Yolu
- Midas Şehri – Yazıtlı Sunak
- Midas Şehri – Midas Kalesi / Yukarı Şehir
- Midas Şehri – Su Sarnıçları
- Midas Şehri – Bitmemiş Anıt
- Çukurca Köyü – Gerdekkaya
- Çukurca Köyü – Doğanlı Kale
- Küçük Yazılıkaya
- Kümbet Köyü – Frig Tapınakları
- Kümbet Köyü – Tilki Kayalıkları
- Kümbet Köyü – Aslanlı Mabet
- Kümbet Köyü – Himmet Baba Kümbeti
- Asar Kale
- Kocabaş Kale
- Pişmiş Kale
- Gökgöz Kale
- Akpara Kale
Yazılıkaya Vadisi Videosu
Eskişehir Frigya rotası Yazılıkaya Vadisi videosu Youtube kanalımda, izlemeyi, beğenmeyi ve abone olmayı unutmayın!
Yazılıkaya Vadisi’nde Ne Yenir, Nerede Yenir?
Yazılıkaya rotasının en sıkıntılı noktalarından biri yeme-içme konusu.
Bölgede birşeyler yiyebileceğiniz iki yer var;
- Tutkun Kafe: Tutkun Kafe, Yazılıkaya Anıtı’na çok yakın mesafede taş bir binada hizmet veriyor. Geniş bir bahçesi de var, burada karavan veya çadır konaklaması yapılabiliyor. Çay, kahve dışında bir çeşit Çerkez Böreği olan Hıçın servis edilen tek yemek, Hıçın patatesli yapılıyor, yanına peynir domates ile servis ediliyor.
- Midas Han: Midas Han bir butik otel. Otele dışarıdan yemek, çay-kahve veya kahvaltı servisi için de gidebiliyorsunuz.
Yazılıkaya Vadisi’nde Nerede Kalınır?
Eskişehir Yazılıkaya Vadisi’ne gelip konaklama için bir yer arıyorsanız artık farklı seçenekleriniz var. Eskişehir Belediyesi, Han Belediyesi ve Osmangazi Üniversitesi Turizm Bölümü işbirliği ile ev pansiyonculuğu projesine imza atılmış.
Han ilçesine bağlı iki köyde ev pansiyonculuğu projesi evlerinde konaklayabilirsiniz. Aşağıda bağlantılarını eklediğim instagram hesaplarından ev sahiplerine ulaşarak fiyat ve müsaitlik konusunda bilgi alabilirsiniz. Evler oda+kahvaltı hizmet veriyor. Gerçek köy evi olduğundan ortak banyolu odalarda konaklama yapıyorsunuz.
- Midas Taş Ev; Büyük Kayıhan Köyü’nde bulunan ev büyük bir bahçe içinde iki katlı. Sahipleri olan karı-koca konaklama sırasında hoş sohbetleri ile misafirlerine eşlik ediyor. Ben de burada konakladım. Yukarıdaki fotoğraflarda ve bu bağlantıda evi görebilirsiniz.
- Frig Yazılıkaya Pansiyon: Yazılı Köyü’nde bulunan pansiyon Yazılıkaya Anıtı’nın hemen önünde muhteşem bir konuma sahip. Ev sahibi genç bir arkadaşımız. Aşağıdaki fotoğraf bu evin bahçesinden çekildi.
Bu bölgede konaklayabileceğiniz bir diğer yer de Çukurca Köyü’nde butik otel olarak hizmet veren Midas Han. Buraya gidip kalmadığım için çok fazla detay veremiyorum.
Çadır veya karavan kampı yapmak isteyenler için Tutkun Kafe‘nin bahçesi müsait. Onun dışında düzenli bir kamp alanı bu bölgede bulunmuyor.
Eskişehir Frigya Rotasında Gezilecek Yerler, Yeme-İçme, Konaklama Haritası
Bu yazıda okuduğunuz gezilecek yerler, yeme-içme, konaklama önerilerinin tamamını aşağıdaki haritada görebilirsiniz. Bu haritayı kaydedebilir, bölgeye gittiğinizde rahat rahat gezebilirsiniz.
Eskişehir Frigya Rotasına Gitmeden Önce Bilmeniz Gerekenler
Muhteşem güzellikte vadiler, bereketli ovalar, yüzlerce yıl öncesinden bugüne ulaşmış Hitit, Frig, Roma eserleri göreceğiniz Eskişehir Frigya rotasına gitmeden önce bilmeniz gereken bazı kritik noktalar var, onları yazmazsam gidince bana demediğini bırakmazsınız sonra;
- İlk ve en büyük sorunlardan biri pek çok yerde telefon ve/veya internetin çekmiyor olması. Bazı yerlerde X operatörü çekerken Y operatörü çekmiyor, bir başka yerde tam tersi. Bu nedenle Frigya’ya gidecekseniz; telefonunuza Google Haritalar uygulamasını veya Maps.me uygulamasını internet olmadan da kullanabileceğiniz şekilde çevrimdışı olarak indirin.
- Geçmiş yıllarda yönlendirme tabelaları pek iyi değildi, son gidişimde biraz daha düzelmiş olduğunu gördüm. Siz yine de yukarıda paylaştığım haritayı kaydederek, çevrimdışı haritadaki lokasyonları referans alırsanız iyi olur.
- Yeme-içme kısmında da belirttiğim gibi pek fazla restoran seçeneği yok. Hatta ilçeler dışında bakkal, market de bulmak zor. Yanınıza yolluk alıp yola çıkmanız iyi olabilir.
- Bölgeye boşuna Dağlık Frigya denmiyor, burası dağlık-tepelik bir alan ve yollar genelde tek gidiş, tek geliş şeklinde. Bazı yerlerde de yollar bozuk. Yazılıkaya Anıtı’na ana bağlantı yolunun bitmesine çok az kalmış durumunda, o bitince ulaşım biraz daha rahat olacaktır.
- Tekrar edeyim bölgenin adı Dağlık Frigya. Frig eserlerini görmek için genellikle taşlı yollardan yürüyeceksiniz, bu nedenle doğa yürüyüşlerine uygun bir ayakkabı ile gelmeniz iyi olur. En azından tabanı kaymayan bir ayakkabı tercih edin.
- Eğer bölgeyi yaz aylarında ziyaret edecekseniz çantanızda; şapka, güneş gözlüğü ve güneş koruyucu bulundurun mutlaka.
- Frigya İç Anadolu Bölgesi’nde yani yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı. Bölge dağlık da olduğundan yaz ayları dışında gece-gündüz sıcaklık farkları oldukça yüksek. Özellikle geceleri donmamak için kalın kıyafetler getirmeniz iyi olur.
- Yazılı Köyü ve Yazılıkaya Anıtı civarında çok sayıda sahipsiz sokak köpeği var ve epey bakımsızlar. Giderken yanınıza mama alsanız o kadar faydalı olur ki, anlatamam.